پیشینه کشتیرانی در ایران - هنجس بلاگ

پیرامون کشتیرانی در ایران، اسناد و مدارک بسیار کمی موجود است. در منابع یونانی از شکست جنگ دریایی نیروهای هخامنشی در دریای اژه سخن گفته شده، بعلاوه در بعضی از منابع به وجود کشتی های ایرانی در بنادر یمن در دوره ساسانی اشاره شده است. با این وجود کمبود روایت ها در این زمینه را می توان ضعف ایرانیان در کشتیرانی دانست؛ چیزی که در قرون اخیر منجر به سیادت اروپاییان در آب های جنوب ایران و بعلاوه عقب ماندگی این کشور از دنیای تجارت مدرن شد.

سابقه دیرینه کشتیرانی در ایران به ادوار پیش از حمله مغول بازمی شود. آنالیز نخستین گزارشات از قرن نوزدهم در این باب حاکی از وجود شناورهایی نه چندان پیشرفته با خدمه هایی فاقد مهارت دریانوردی در دریاچه ارومیه است. نبردهای طولانی ایران با روسیه در این سال ها عاملی برای توسعه فن کشتی سازی بود که از آن جمله می توان به انحصار امتیاز کشتیرانی و دریاسالاری عباس میرزا در دریاچه ارومیه به وسیله محمد شاه اشاره کرد که به تدریج با استخدام استادی کشتی ساز از باکو و تعدادی نجار پیروز به ساخت کشتی بزرگی با ظرفیت یکصد تن در شیشوان شد که حمل مال التجارة میان منطقه ها همجوار دریاچه ارومیه به وسیله آن صورت گرفت.

از طرفی دولت انگلستان برای محافظت از منافع خود در هندوستان، رقابت با روسیه و انتقال کالا به نواحی مرکزی ایران، درصدد کسب مجوز کشتیرانی بر روی رودخانه کارون برآمد که آنها را از مزایای سیاسی و مالی نیز بهره مند می نمود. از جمله کوتاه تر بودن و ایمنی جهت تجارتی کارون نسبت به جهت خشکی و در پی آن کاش هزینه حمل و نقل و بعلاوه افزایش نفوذ قدرت سیاسی-مالی انگلیس در منطقه به علت پراکندگی و عدم حضور حکومت مرکزی در استان خوزستان.

این تجارت سه حوزه منطقه ای محلی، ملی و بین المللی را تحت الشعاع قرار می داد که حوزه ملی شامل شهرهای محمره، ناصری، شوشتر و دزفول، حوزه ملی ایالات بختیاری، لر و شهرهای اصفهان و تهران و مهم ترین حوزه آن یعنی حوزه بین المللی مربوط به بنادر خلیج فارس (بصره و کویت)، کشورهای اروپایی به خصوص انگلستان و پس از آن روسیه، آلمان و خاور دور نظیر هنگ کنگ و هند بود.

در نهایت با ورود نفت به عرصه مالی ایران از اهمیت تجاری کارون کاسته شد و با توسعه خطوط راه آهن به تدریج بیشترین حمل و نقل کالا و مسافر به وسیله راه آهن صورت گرفت. اسناد بجا مانده از دوره قاجار نیز، حضور غربی ها، به ویژه انگلیسی ها در جنوب ایران را اثبات می نماید. یکی از انواع از این دست اسناد، بیمه نامه های دریایی هستند.

بیمه نامه های مذکور در مورد انواع خسارت، دزدی ها، تصادفات، آسیب دیدگی های ناشی از حشرات، به دریا ریختن کالا برای نجات کشتی در مواقع ضروری بعلاوه آسیب های ناشی از دیگ بخار کشتی، مه زدگی و در مجموع همه خطرات و حوادث ناشی از مسافرت های آبی، زمینی، شرایط نامطلوب آب و هوایی و ناوبری تنظیم شده اند.

منبع: تجارت خانه جهانیان اصفهان؛ نسیم سعید؛ کارشناسی شده در مرکز اسناد و کتابخانه ملی اصفهان