ریشه های ضعف و قوت نظام های سیاسی مردم سالار در ساختار اجتماعی
به گزارش هنجس بلاگ، به گزارش خبرنگاران، بحث جامعه توده ای در بین علماء علوم اجتماعی و سیاسی بحثی قدیمی و با قدمت بالایی نیست بلکه می توان گفت این موضوع قدمتی به میزان 70 سال دارد یعنی همزمان با توسعه جنبش های فاشیستی و کمونستی در اروپا که در آن دوران جوامع بسیاری درگیر قدرت هایی بودند که هرچند با حمایت کامل توده ها بنا شده بودند اما در نهایت اولین کسانی که در این فضا حذف می شدند همین توده ها بودند. به همین جهت پس از شکست فاشیسم در آلمان و فروپاشی شوروی به خصوص، این موضوع نظر بسیاری از جامعه شناسان و اندیشمندان سیاسی را به خود جلب کرد.
فلسفه پرداخت به شناخت جامعه توده ای
مهمترین سوالی که نظر محققان و دانشمندان حوزه علوم انسانی درباره جامعه ای توده ای به خود جلب نموده بود این سوال بود که چگونه حرکت های توده ای در جامعه شکل می گیرد و چرا این جوامع برترین زمینه برای شکل گیری حکومت های تمامیت خواه فراهم می نمایند؟ از قبل این فضا موضوعات مختلفی از جمله روانشناسی سیاسی، فروپاشی هویتی و طبقاتی، گریز از آزادی و ... از سوی بسیاری از جریان های فکری مطرح و کتاب های بسیاری در این باره تالیف شد.
یکی از مهمترین کتاب هایی که در حوزه علوم سیاسی درباره جامعه توده ای طی این چند سال نگارش یافته و اخیرا هم از سوی نشر نی روانه بازار شده است، کتاب سیاست در جامعه توده ای نوشته ویلیام کورنهاوزر و ترجمه وحید بزرگی است. این کتاب از مهمترین کتاب هایی است که طی این چند دهه درباره مسئله جامعه توده ای نگاشته شده است به این جهت که هم نویسنده و زمانی که کتاب انتشار یافته است در شرایط و موقعیت تاریخی قرار داشت که تجربه های مهمی را پشت سر خود برای آنالیز داشت. این موضوع به نویسنده یاری نموده است تا درباره هر گذاره ای که مطرح می نماید به وقایع و تحولات تاریخی مهمی ارجاع دهد.
کتاب سیاست در جامعه توده ای از سه بخش و مجموعا از سیزده فصل تشکیل یافته است. بخش اول مربوط به نظریه جامعه توده ای، بخش دوم ریشه های اجتماعی جنبش های توده ای، و بخش سوم ترکیب اجتماعی جنبش های توده ای را شامل می گردد و این مسائل را مورد بحث قرار می دهد.
ریشه ضعف در جوامع مردم سالار
به طور کل سیاست در جامعه توده ای به آنالیز موقعیت تاریخی و معاصر گسترده برای دوری از شیوه های قانونی فعالیت سیاسی و مبادرت به کنش توده ای کنترل نشده می پردازد. کتاب حاضر ریشه های حمایت از کمونیسم، فاشیسم، و جنبش های توده ای دیگری را تجزیه و تحلیل می نماید که خارج از چارچوب نظم نهادی و علیه آن عمل می نمایند. ریشه های ضعف و قوت نظام های سیاسی مردم سالار در ساختار اجتماعی جست وجو می گردد.
به طور کل استدلال محوری کتاب این است که به همان مقدار که جامعه ای، جامعه توده ای باشد، در مقابل جنبش های سیاسی ویران نماینده نهادهای مردم سالار، آسیب پذیر می گردد و به همان مقدار که جامعه ای کثرت گرا باشد نهادهای مذکور قدرتمند می شوند. برای این کار نویسنده به طور همزمان قابلیت ها و موانع هر دو جامعه یعنی جامعه کثرت گرا و توده ای را مورد آنالیز قرار می دهد و زمانی که مثلا از ویژگی های جامعه ای توده ای صحبت می نماید خلاف آمد آن را در یک جامعه کثرت گرا نیز مطرح می نماید.
نظریه های مربوط به جامعه ای توده ای
ویلیام کورنهاوزر در کتاب سیاست در جامعه ای توده ای پس از آنالیز نظریه های محدود درباره جامعه توده ای نظریه عام و فراگیر ارائه داده است که طبق آن زوال استقلال نخبگان و گروه های میانی در سطح جامعه و به عبارت دیگر آسیب پذیری آسان نخبگان و غیر نخبگان در برابر فشارها، به پیدایش جامعه توده ای تمام عیاری منجر می گردد که زمینه را برای ظهور جنبش های توده ای و متعاقبا رژیم های تمامیت خواه فراهم می نماید.
نویسنده سه سطح را برای یک جامعه در نظر دارد سطح پایین که شامل فرد و خانواده می گردد، سطح میانی که همان نهادهای مستقل و و عبارتی جامعه مدنی است سطح سوم سطح نخبگان است که تصمیمات لازم را برای جامعه اتخاذ می نمایند. در واقع به نظر نویسنده هرگاه سطح دوم جامعه یعنی نهادهای مستقل جامعه در سطح اجتماع حذف گردد به طور قطع حرکت های توده ای سرنوشت محتوم یک جامعه خواهد بود. به طول کل ساختار جامعه توده ای از روابط مستقیم نخبگان و غیر نخبگان بر اثر کمبود گروه های میانی تشکیل می گردد. نبود روابط میانی باعث می گردد که نخبگان نهادی رابطه ضعیفی با جامعه داشته باشند.
جریان های منتقد جامعه توده ای
یکی از مهمترین مباحث مربوط به این کتاب جریان هایی است که به مقوله جامعه ای توده ای می پردازند. در واقع دو جریان کاملا متضاد و از دو کانال متفاوت به نقد جامعه ای توده ای می پردازند یکی جریان اشرافیت در یک جامعه است و دیگر جریان دموکراسی خواهی در سطح روشنفکران و نهادها است. جریان اشرافی به واسطه اینکه احساس می نمایند توده ها باعث از بین بردن ارزش های اشرافی و اصیل در یک جامعه است به همین علت از این منظر به نقد حرکت های توده ای می پردازند. در مقابل جریان های دموکراسی خواه به واسطه اینکه کنش سیاسی توده ها بر گرفته از یک خودمطلعی جمعی نیست همین امر باعث از بین بردن آزادی خواهی و دموکراسی خواهی در جامعه خواهد بود.
در نظر نویسنده کتاب انسان توده ای در یک شرایط جدا افتاده از دیگران مبتلاست. این انسان به جدایی خود از دیگران بسیار مطلع است. از خود بیگانگی باعث افزایش آمادگی فرد برای پذیرش جاذبه های توده ای می گردد. معین جامعه توده ای وجود انسان های توده در میان نخبگان و غیر نخبگان در نتیجه آسیب پذیری نخبگان و غیر نخبگان در برابر جاذبه های توده ای است.
ریشه های اجتماعی جنبش های توده ای
در بخش دوم کتاب که مربوط به ریشه های اجتماعی جامعه توده ای است مباحث زیادی مربوط به شرایط اجتماعی یک جامعه توده ای را دارد. از نظر نویسنده از یک سو رابطه مثبتی بین مقدار توسعه مردم سالاری و مقدار بروز جنبش های توده در جوامع غربی وجود ندارد. با این حال، اگر در جامعه ای که قبلا تحت حاکمیت استبدادی بوده است ناگهان حاکمیت عمومی برقرار گردد، احتمال شکل گیری جنبش های توده ای بیشتر می گردد.
در این مسائلی مانند شهرنشینی سریع، صنعتی شدن، نابرابری در اجتماعی، بحران های مالی می توانند به جنبش های توده ای در جامعه یاری نمایند. اما به طور کل به نظر کتاب هر چه کشوری بیشتر تحقیر گردد و شکست ملی را احساس کند اتمی شدن اجتماعی و کنش توده ای نیز بیشتر می گردد. اتمی شدن یکی از مهمترین زمینه های شکل گیری جنبش های توده ای است به همین جهت جامعه پویا جامعه ای است که بتواند از منزوی شدن شهروندانش جلوگیری کند.
سوم ترکیب اجتماعی جنبش های توده ای
در بخش ترکیب اجتماعی جنبش های توده ای نویسنده گروه و طبقاتی را می توانند زمینه ساز شکل گیری این جنبش شوند را مورد آنالیز قرار می دهد. از قبل این کار نویسنده اعتقاد دارد جنبش های توده ای اعضای خود را از همه اقشار اجتماعی جذب می نماید. در این میان می توان هم طبقه میانه دید هم طبقه کارگر و حتی طبقات روشنفکر به مقداری که این گروه ها و افراد در جامعه از هم گسسته می شوند فارغ از پایگاه طبقاتی شان می توانند زمینه ساز یک حرکت توده ای شوند. زمانی که افراد بی تفاوت به مسائل سیاسی شوند تبعاتی در پی دارد که مهمترین آن انفعال و احساس احتیاج به حضور در یک حرکت توده ای است چرا که حرکت های توده ای می توانند زمینه ساز هویتی از دست رفته باشند که فرد منفعل در انزوای خود احساس می نماید.
در کل مخاطب علاقه مند به مسائل سیاسی می تواند آنچه را که در این کتاب بیابد کوشش نویسنده برای یک فرمول های فراگیر در جهت شناخت یک جامعه ای توده ای است. جامعه توده ای در هر زمان می تواند امکانات سیاسی و اجتماعی یک جامعه را نابود کند به همین جهت شناخت این جامعه اهمیت بالایی دارد.
کتاب سیاست در جامعه توده ای نوشته ویلیام کورنهاوزر و ترجمه وحید بزرگی در 300 صفحه و قیمت 64 هزار تومان در قطع رقعی از سوی نشر نی منتشر شد.
منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران